سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، بخش اول از روش سخنرانی دینی برگرفته از دروس «مؤسسه تخصصی خطابه أمیر بیان»  را منتشر می کند.

سخنرانی دینی از قدیم الایام به عنوان حرکتی روشنگرانه در ایران اسلامی مرسوم بوده، ثمرات بسیاری برای انقلاب اسلامی ایران داشته است؛ اما با گذشت زمان، نیاز به تحول در این نوع از تبلیغ دین مبین اسلام به خوبی قابل لمس بوده و روحانیون عزیز باید با فراگیری سبک های نوین تبلیغی، گامی مؤثر در این عرصه داشته باشند تا مفاهیم دینی را بتوانند با روشی نو، جذاب و فراگیر به جامعه انتقال دهند.

*تعریف سخنرانی دینی:

سخن گفتن یک نفر با جمع، به صورت یک طرفه برای تأثیرگذاری مطلوب دینی در اندیشه، احساس و رفتار مخاطب.

*شیوه های آماده سازی منبر:

انواع شیوه های متداول تهیه سخنرانی در میان حوزویان:

*سخنرانی مکتوب گذشتگان

*پیاده سازی سخنان سخنرانان مشهور

*جمع آوری مواد متنوع حول موضوعات به صورت مورچه ای(جمع آوری) و زنبوری(جمع آوری و تولید)

*   مخاطب شناسی

ضرورت مخاطب شناسی: «لَقَد كانَ لَكُم في رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن كانَ يَرجُو اللَّهَ وَاليَومَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثيرا/ مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا(ص) سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند». (سوره مبارکه الأحزاب آیه ۲۱)

یکی از صفات و ویژگی های پیامبر اسلام (ص) طبیب دوار است که حضرت امیر(ع) در خطبه 108 نهج البلاغه می فرمایند: «وَ مِنْهَا طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَى مَوَاسِمَهُ یَضَعُ ذَلِکَ حَیْثُ الْحَاجَةُ إِلَیْهِ مِنْ قُلُوبٍ عُمْیٍ وَ آذَانٍ صُمٍّ وَ أَلْسِنَةٍ بُکْمٍ مُتَتَبِّعٌ بِدَوَائِهِ مَوَاضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَوَاطِنَ الْحَیْرَةِ .../ او (پیامبر) پزشکى است که با طبّ خویش پیوسته در گردش است، داروها و مرهم‏هاى خود را به خوبى آماده ساخته و ابزار داغ کردن را (براى سوزاندن‏ زخم ها) تفتیده و گداخته کرده است، تا بر هر جا که نیاز داشته باشد بگذارد؛ بر دل هاى کور، بر گوش هاى کر، بر زبان هاى گنگ، او با داروهاى خویش بیماران غفلت زده و سرگشته را رسیدگى و درمان مى‏کند، همان هایى که از فروغ حکمت بهره نگرفته و اندیشه خود را به انوار دانش هایى که اعماق جان را روشنى بخشد، تابان و فروزان نکرده‏اند، ...».

همچنین پیشوای نخست شیعیان فرموده اند: هیچ گاه پیامبر(ص) با مردم از عمق عقل خویش سخن نگفت؛ بلکه می فرمود: ما گروه پیغمبران مأموریم که با مردم به اندازه عقل خودشان سخن بگوییم (که نشان دهنده ضرورت مخاطب شناسی از سوی نبی مکرم اسلام(ص) می باشد).

رهبرمعظم انقلاب آیت الله العظمی خامنه ای تاکید دارند، در بحث تبلیغ دو گزینش باید انجام شود: اول گزینش مخاطب، دوم گزینش مطلب  که این دو خیلی به هم مرتبط هستند.

 *انواع مخاطب شناسی

1. روانشناختی    

 2. جامعه شناختی   

3. مردم شناختی

سخنران دینی باید بر اساس شناخت مخاطب، مطالبی مفید آماده کرده تا بتواند مطابق با نیازهای روز، پاسخگوی سوالات و شبهات مخاطبین بوده و تأثیرگذاری مطلوب دینی در اندیشه، احساس و رفتار آنها داشته باشد؛ بر همین اساس در این مقاله و مقالات دیگر که در شماره های بعدی از سوی خبرگزاری منتشر خواهد شد، به ویژگی های روانشناختی، جامعه شناختی و مردم شناختی انواع مخاطبین اشاره خواهیم کرد تا مبلغین عزیز بتوانند بر اساس آن، مواد سخنرانی را آماده کرده و به مخاطبین خود عرضه کنند؛ البته ویژگی ها و خصوصیات منتشر شده منحصر در این موارد نیست؛ بلکه خود روحانیون نیز می توانند بر اساس تحقیقات و پژوهش های میدانی به این موارد اضافه نمایند.

*پیام

یکی از نکاتی که باید در سخنرانی دینی به آن توجه داشت، پیامی است که به مخاطب عرضه می شود؛ البته به صورت غیرمستقیم؛ به این معنا که سخنران به غیر از موضوعی که بر روی آن تمرکز کرده و درباره آن برای مخاطب سخن می گوید، باید حداقل دو پیام جدای از موضوع منتخب، در این سخنرانی داشته باشد تا به صورت غیرمستقیم به مخاطب ارائه شود.

برای توضیح بیشتر مبحث پیام باید این نکته را یادآور شد، معمولا مخاطبین پس از پایان سخنرانی، مباحث ذکر شده را فراموش کرده، نمایی کلی از سخنرانی در ذهن خواهد داشت و غالبا به تعریف از سخنران می پردازند؛ اما مبلغ با دادن دو یا سه پیام که موضوعی غیر از موضوع منتخب سخنرانی دارد، می تواند نکات مهم را به مخاطب خود عرضه کرده و در ذهن او ماندگار کند؛ البته پیام باید بر اساس مخاطب شناسی انتخاب شده و مشکلی از مشکلات او را حل نماید تا در این صورت بتوانیم به هدف خود از سخنرانی دینی دست پیدا کنیم.

*تعریف پیام

پیام، قطعه ای از دین، متناسب با ویژگی های مخاطب است که دردی را از او درمان و یا استعدادی را در او رشد می دهد.

*ویژگی های پیام:

1. جزئی باشد (به عنوان مثال نمی توان پیامی با موضوع حجاب انتخاب کرد، چون کلی است)

 2 . تناسب حداکثری با خصوصیات مخاطب داشته باشد؛

3. درمانگر تعالی بخش باشد.

*فرآیند پیام:

در این فرآیند باید توجه داشت که چه زمینه هایی سبب رشد مخاطب می گردد و یا چه آسیب و مفاسدی بر آن بار می شود.

*روش استخراج پیام:

برای استخراج پیام، ابتدا باید بر روی ویژگی های افراد تفکر داشت تا بتوان مطابق با آن ویژگی و خصوصیت، پیامی استخراج کرد تا مشکلی از آن نوجوان، جوان یا ... حل شود.

(خوانندگان عزیز توجه داشته باشند که برای هرکدام از اقسام مخاطب شناسی، پیام و سایر مباحثی که ارائه می شود، مثالی در ادامه خواهیم آورد تا مطالب با صورتی بهتر، ارائه و قابل لمس باشد).

*روانشناسی رشد

روانشناسی رشد یکی از علومی است که مبلغان می توانند برای شناخت بهتر انسان ها آن را فراگرفته، در مباحث تبلیغی خود از آن استفاده کنند.

روانشناسی رشد چیست؟ روانشناسی رشد، علمی است که تغییر کمی و کیفی رفتار انسان، مظاهر آنها و عوامل مؤثر در پیدایش این تغییرات را در سنین گوناگون زندگی مورد مطالعه قرار می دهد.

چه کتاب هایی را مطالعه کنیم؟ «رفتار با نوجوان خانم معتمدی»، «دنیای نوجوان آقای محمدرضا شرفی»، «شناخت، هدایت و تربیت دکتر علی قائمی» و ... از جمله کتبی است که بسیار خوب می باشد.

*ویژگی های روانشناختی افراد در هر دوره از زندگی

نوجوانی (بلوغ تا 18)، جوانی (18 تا 40)، میانسالی (40 تا 60) و کهنسالی (60 به بالا)

*ویژگی های روانشناختی دوره نوجوانی (ازبلوغ تا 18):

  دوره انتقال از کودکی؛ دوره غرور و مسأله آفرینی(در این سن عمدتا با پدر و مادر درگیر هستند)؛ عیب جویی و سنت شکنی(این چه غذائیه؟ این چه لباسیه؟ و ...)؛  رفتارهای متناقض و گرایش های متضاد؛ آغاز اجتماعی شدن؛  ابتکار فوق العاده و ذهن فعال؛   بی باکی؛  بلوغ؛ بیداری غریزه جنسی و توجه به جنس مخالف؛ بحران هویت و جستجوی آن در نوجوانی؛ خطر آفرینی؛ رسیدگی بیش از حد به وضع ظاهری؛ دوستی های افراطی؛ لجبازی؛   تأثیرپذیری بالا؛  ماندگاری زیاد در ذهن و ...

*ویژگی های سن جوانی  (از 18  تا 40):

  جستجوگری و شکل دهی هویت؛ دغدغه ایجاد و تحکیم موقعیت شغلی؛  ایفای نقش پدر و مادری و پرورش فرزندان؛ استقلال طلبی؛ توجه و رابطه با جنس مخالف (اوج شهوت جنسی)؛ ناپختگی و بی تجربگی؛ میل به زیبایی، آزادی و نداشتن محدودیت و ...

*ویژگی های میانسالی (40 تا 60):

  تعقل و تحلیل گری؛  تحلیل رفتن جسم؛  دغدغه سر و سامان دادن به فرزندان؛  تجدید حیات همسرداری(تنهایی پس از ازدواج فرزندان یا فوت همسر)؛  سرسختی در پذیرش؛   رفتار محتاطانه؛  توقع بالای والدین و فرزندان از او و ...

*ویژگی های کهنسالی (60 به بالا):

  سستی و ضعف شدید؛ رسیدن به اوقات فراغت؛ برقراری دوستی های جدید؛ حسرت خوردن از گذشته؛ مهیا شدن برای انتقال از دنیا؛  سخت دلی و عدم پذیرش؛ زنده شدن حرص؛ بالا رفتن توقع و انتظار محبت و توجه (حساس شدن نسبت به نوع برخورد اقوام)؛   تجربه بالا؛ حب دنیا و ...

تکلیف:    با توجه به ویژگی های مذکور، برای هر سن پیامی استخراج  می شود

مثال:

تهیه و تنظیم: محمد رسول صفری